Rio de Žaneiro (Rio de Janeiro - Januarska reka na portugalskom) je ime grada u istoimenoj državi u jugoistočnom Brazilu. Rio de Žaneiro je bivši glavni grad Brazila (od 1763. do 1960.) i Portugalskog carstva (od 1808. do 1821.).
Spektakularno prirodno okruženje, karneval, samba i plaže kao što su Kopakabana, Ipanema i Leblon su ono po čemu se prepoznaje Rio. Najpoznatija atrakcija i zaštitni znak grada je statua Isusa, poznata kao statua Hrista Spasa (Cristo Redentor) na brdu Korkovadu. Tu su i brdo Šećerna Glava sa žičarom koja ide do njegovog vrha, zatim Sambodrom - mesto gde se održava glavna karnevalska parada, kao i stadion Marakana, jedan od najvećih u svetu. Rio takođe posjeduje i dvije najveće šume u urbanom području, Pedra Branka (Floresta de Pedra Branca) i Tižuka (Floresta da Tijuca).
Procena broja stanovnika u gradu za 2005. godinu je 6.094.183, a u širem krugu grada je procijenjeno da živi između 11 i 12 miliona stanovnika. Ipak, Rio nije najveći grad u Brazilu, ali je odmah iza Sao Paula. Ljude iz Rio de Žaneira zovu Karioke, a neslužbena himna grada je „Čudesan grad“
Istorija
Zaliv Guanabara, mjesto budućeg grada, prvi put su vidjeli portugalski istraživači u ekspediciji koju je vodio Gašpar di Lemos (Gaspar de Lemos), 20. januara 1502. godine, odakle i potiče naziv Rio di Žaneiro (Januarska rijeka). Legenda kaže da su moreplovci ovaj zaliv nazvali rijekom iz razloga što su i mislili da je u pitanju rijeka, međutim, to se teško može desiti iskusnim moreplovcima. Istina je da se u to vrijeme riječ rijeka koristila za sve veće vodene površine koje ulaze u kopno.
Ferdinand Magelan je 1519 u zalivu dopunjavao zalihe, a francuski krijumčari su ga koristili za šverc drveta brazil. Kada je francuski vitez De Vilganjon (Nicolas Durand de Villegaignon) došao u zaliv sa 600 vojnika i kolonista, osnovao je prvu evropsku naseobinu u ovom dijelu Brazila, pod nazivom Francuski Antarktik (France Antarctique). Kolonisti su uglavnom bili Francuzi i Švajcarci.
Zvanično, grad je osnovao 1.marta 1565 godine portugalski vitez, bratić tadašnjeg generalnog guvernera Brazila, Estácio de Sá. Prvobitni naziv grada je bio São Sebastião do Rio de Janeiro (Sveti Sebastijan Januarske Rijeke), u čast portugalskom kralju Sebastijanu I. Osnovni razlog osnivanja grada je bilo protjerivanje Francuza iz Brazila. U godinama koje slijede Rio će biti meta gusara, naročito onih čije su zemlje bili protivnici Portugala u ovom dijelu svijeta, Holandije i Francuske.
Rio je osnovan na vrhu brda Šećerna Glava. Kasnije je čitav jedan grad izrastao na vrhu ovog brda, oponašajući dotadašnje srednjovjekovne evropske gradove i njihovu strategiju odbrane. Kako je Šećerna Glava bila centar grada, postala je i centar širenja grada, na jug i zapad.
Na kraju 16.veka portugalska kruna je više pažnje posvetila brazilskim mjestima na Atlantiku. Mjesta su postala veoma bitne strateške tačke u brodskom saobraćaju južnog Atlantika, između portugalskih kolonija u Africi i Americi, kao i u saobraćaju ka Evropi. Portugal gradi tvrđavu u Riju i sklapa saveze sa domorocima kako bi branili grad od gusara. Uskoro je počeo i industrijski razvoj: u pitanju je bila proizvodnja i prerada šećerne trske, međutim, kako je sjeverni Brazil proizvodio kvalitetniji šećer, ova grana industrije je polako počela da umire.
Do početka 18.veka grad je napadan uglavnom od strane francuskih gusara. Poslije 1720, kada su portugalski istraživači u planinama današnjeg Minas Žeraisa pronašli zlato i dijamante, Rio je postao mnogo pogodnija luka za izvoz od dotadašnje najveće brazilske luke Salvadora u Baiji. 1763 godine, Rio i zvanično postaje administrativni centar Portugalske Amerike.
Kada je 1808 godine portugalska kraljevska porodica, bežeći pred Napoleonom, stigla u Rio de Žaneiro, Rio je postao glavni grad čitavog portugalskog carstva, čime je postao jedina evropska prijestonica izvan Evrope. Mnogi stanovnici Rija su ovom prilikom istjerani iz svojih kuća kako bi plemići iz Portugala imali dovoljno komotan smještaj.
Kada je Pedro I od Brazila proglasio nezavisnost Brazila, 1822 godine, odlučio je zadržati Rio kao prijestonicu njegovog novog carstva, ali je već tada grad počeo gubiti na značaju kako ekonomskom tako i političkom. Novi grad se uzdizao čak i iznad Rija, bio je to Sao Paulo.
Početkom 20.veka, grad je bio uglavnom ograničen na područje današnjeg istorijskog centra (opisano dole) na samim ustima zaliva Guanabara. Tada se težište gradskog života polako počinje pomjerati intenzivnije ka jugu i zapadu u današnju Južnu Zonu (Zona Sul), a prekretnica je bilo bušenje tunela koji povezuje četvrti Botafogo i Kopakabanu. Prirodne ljepote plaže u kombinaciji sa luksuzom i stilom Kopakabana Palas hotela, pomogao je Riju da stekne reputaciju grada zabave na plaži, primamljivog za turiste (iako je ova reputacija malo poljuljana u zadnje vrijeme, stvaranjem favela i nasiljem vezanim za trgovinu drogama).
Rio je ostao Brazilska prijestonica i poslije 1889 godine, kada je vojska zbacila monarhiju i uspostavila republiku. Ipak, planovi o preseljavanju prijestonice u centralne dijelove zemlje, kako bi bila jednako udaljena od svih brazilskih krajeva, su postojali i u to vrijeme. Napokon je 1955 godine, tadašnji predsjednik Žuselino Kubiček (Juscelino Kubitschek), odmah po svom izboru na ovo mjesto obećao izgradnju nove Brazilske prijestonice. Iako su mnogi držali da je u pitanju politička retorika, Kubiček je uspio stvoriti novi grad Braziliju do 1960 godine. Iste godine, 21.aprila, prijestonica je i zvanično prebačena iz Rio de Žaneira u Braziliju.
Sljedećih 15 godina, do 1975 godine Rio je bio grad-država (kao što su Hamburg i Bremen u Njemačkoj) pod nazivom Guanabara, po zalivu koji ga okružuje. 1975 godine, predsjedničkim dekretom poznatim kao A Fusão (fuzija - spajanje), grad je izgubio federalni status i utopio se u državu Rio de Žaneiro. I danas Karioke, traže da im se vrati opštinska autonomija.
Delovi grada
Grad je podeljen na:
- Istorijski centar (Centro);
- Južna zona - turistička zona, sa poznatim plažama;
- Sjeverna zona - industrijska zona;
- Zapadna zona sa novim distriktom Barra da Tijuca.
Centar
Centro predstavlja istorijski centar grada. Ovdje se nalazi kolonijalna zgrada 'Paço Imperial', koja je služila kao rezidencija portugalski guvernerima kolonijalnog Brazila. Tu su takođe mnoge istorijske crkve, uključujući i katedralu Kandelarija. Gradsko Pozorište i nekoliko muzeja se takođe nalaze u centru. Centar je i dalje poslovno srce grada. Jedna od poznatih atrakcija grada je i tramvaj Bondinjo, koji kruži po centru preko akvadukta Arcos da Lapa (sagrađenog 1750, pretvorenog u most 1896) i obližnje četvrti Santa Tereza, nazad u centar.
Južna zona
Južna zona Rio de Žaneira se sastoji od nekoliko četvrti, među kojima su Sao Konrado, Leblon, Ipanema, Arpoador, Kopakabana i Leme, koji čine najpoznatiju obalnu liniju u Riju. Ostale četvrti u Južnoj zoni su Botafogo, Flamengo,Urka, Lagoa, Gavea, Žardim Botaniku i Laranžejras.
Kopakabana je osim plaže poznata i po najspektakularnijem dočeku nove godine, gdje više od dva miliona ljudi slavi novu godinu na pijesku i gleda novogodišlji vatromet. Od 2001 vatromet se ispaljuje iz čamaca radi sigurnosti učesnika i cijele četvrti.
Severno od Lemea, na ulazu u zaliv Guanabara, nalazi se četvrt Urka i brdo Šećerna Glava ('Pão de Açúcar'), poznata grba na krajoliku Rija, druga po visini u gradu, odmah iza Pedra da Gavea. Do njenog vrha se može doći žičarom sa plaže Praja Vermelja, sa zaustavljanjem na brdu Urka. Pogled koji se nudi sa ovog vrha se još jedino može vidjeti na vrhu brda Korkovadu. Na obližnjem vrhu, Pedra Bonita, se upražnjava zmajarstvo (heng-glajding). Zmajevi, let završavaju na plaži Praja do Pepino u četvrti Sao Konrado.
Šuma Tižuka (Floresta da Tijuca), koja se nalazi u južnoj zoni Rija, je druga po veličini, šuma u urbanoj sredini. Najveća šuma u urbanoj sredini se takođe nalazi u Riju, i u pitanju je šuma Pedra Branka (Floresta da Pedra Branca). Film Za sve je kriv Rio iz 1984. godine je snimljen u blizini šume Tižuka, a kuće za iznajmljivanje, koje su i likovi u filmu iznajmili, sa ruba šume pružaju nevjerovatan pogled na poznate plaže.
Severna zona
U sjevernoj zoni Rija se nalazi sadion Marakana, nekada najveći fudbalski stadion, a danas poslije preuređenja može da primi oko 80 000 gledalaca (najveći stadion je Stadion Prvog maja u Pjongjangu, Sjeverna Koreja). Kapacitet stadiona je smanjen zbog sigurnosnih pravila. Poslije renoviranja Marakana će moći da primi 120.000 gledalaca. Otvaranje i zatvaranje Panameričkih igara 2007. je održano na ovom stadionu.
Osim Marakane, u sjevernoj zoni Rija se nalaze i druge turističke i istorijske atrakcije, kao što je Manguinjos - biomedicinski institut u obliku mavarskog dvorca, objekat Quinta da Boa Vista i stara imperijalna palata Paso u kojoj se sada nalazi Brazilski Nacionalni Muzej.
U sjevernoj zoni se nalazi i međunarodni aerodrom Antônio Carlos Jobim (koji je dobio ime po poznatom brazilskom muzičaru), kao i glavni studentski kampus Federalnog Univerziteta Rio de Žaneiro, na ostrvu Fundao. Osim ostrva Fundao, i ostrvo Governador se nalazi u sjevernoj zoni.
Zapadna zona
Zapadna zona je najudaljeniji od centra grada. Uključuje četvrti Bara da Tižuka, Jacarepaguá, Recreio dos Bandeirantes, Vargem Grande, Campo Grande, Santa Cruz i Bangu. Četvrti u ovoj zoni najbolje otkrivaju međusobne socijalne razlike klasa građana u Brazulu. U ovoj se regiji nalaze i industrijske zone, ali i nekoliko manjih oblasti su i dalje okrenute poljoprivredi.
Zapadno od starih četvrti ove zone je Bara da Tižuka, koja je trenutno dio koji se najviše gradi, zbog činjenice da su troškovi zemlje i gradnje najniži u čitavom Riju, a nije zanemarljiva ni činjenica da je četvrt na obali. Ovo privlači ne samo srednju, nego i višu klasu koja za sobom povlači i luksuz, šoping centre i jednu dozu ležernosti. Urbanistički planovi za ovu oblast u rađene u kasnim šestdesetim godinama dvadesetog vijeka, miješajući predgrađa u SAD (kuće sa dvorištem) i nebodere. Plaže Bara da Tižuke postaju sve popularnije, a u ovoj će četvrti biti i sportsko selo za pan-američke igre 2007. Sve ovo predstavlja Baru u budućnosti, kao poseban grad.
Osim Bare i Jacarepaguá i Campo Grande, takođe doživljavaju preporod i značajan privredni rast.
Klima
Rio ima tipičnu tropsku klimu sa visokim temperaturama i vlažnošću tokom čitave godine. Ljetnje vrućine dostižu i preko 40°C. Ipak, veliki broj vodenih površina i blizina brda i planina čine ljeto u Riju podnošljivim. Padavine su česte, naročito u ljetnjim mjesecima, kada su moguće i oluje, ali ne i tropski cikloni.
